വംശഹത്യയുടെ പ്രതിധ്വനികൾ; ബോസ്നിയ വംശഹത്യ കാലത്തെ ഫുട്‌ബോൾ

By
ആത്തിക്ക് ഹനീഫ്
|

യുദ്ധം കഴിഞ്ഞ് മൂന്ന് പതിറ്റാണ്ടുകൾക്ക് ശേഷവും, ബോസ്നിയയും ഹെർസഗോവിനയും ഇപ്പോഴും പരിവർത്തനത്തിന്റെയും സംഘർഷാനന്തരവുമായ ഒരു സമൂഹത്തെ നിർമ്മിക്കുന്നതിന്റെയും ഘട്ടത്തിലാണ്. അവരുടെ രാഷ്ട്രീയ ഭൂതകാലം ഇപ്പോഴും ജനസംഖ്യയിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു. “ഞങ്ങൾ”, “അവർ” എന്ന തത്വത്തിൽ വിഭജനം സൃഷ്ടിച്ച സ്രെബ്രെനിക്കയിലെ വംശഹത്യ, ബോസ്നിയയിലും ഹെർസഗോവിനയിലുടനീളമുള്ള ഫുട്ബോൾ മൈതാനങ്ങളിലേക്കും പടർന്നിരുന്നു. ബോസ്നിയയിലെയും ഹെർസഗോവിനയിലെയും കായിക വിനോദങ്ങൾ, പ്രത്യേകിച്ചും ഫുട്ബോൾ, രാഷ്ട്രീയവും ദേശീയവുമായ വിഷയങ്ങളുമായി കൂടി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നതാണ്. ബോസ്നിയയിലെ ഫുട്ബോൾ ക്ലബ്ബുകളുടെ ചിഹ്നങ്ങൾ രാജ്യത്തിനുള്ളിലെ വിഭജനത്തെ നന്നായി ചിത്രീകരിക്കുന്നു.

ഓർമയുടെ ഇടങ്ങളായി സ്റ്റേഡിയങ്ങൾ

എങ്ങനെയാണ് ഫുട്ബോൾ പോലൊരു മത്സരം സമൂഹത്തിന്റെ ആശയങ്ങളെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നത്?ഒരു രാജ്യത്തിനകത്തുള്ള ക്ലബ്ബുകളുടെ ആരാധകർ തമ്മിലുള്ള സംഘർഷങ്ങൾ പതിവാണ്, എന്നാൽ മറ്റ് രാജ്യങ്ങളിലെ ക്ലബ്ബുകളുടെ ആരാധകർ തമ്മിലുള്ള മത്സരം പൊതു ദേശീയ രാഷ്ട്രീയ ആശയങ്ങളുമായി സമന്വയിപ്പിച്ചതായി കാണാം. അതുകൊണ്ടാണ് സ്രെബ്രെനിക്കയിലെ വംശഹത്യയുടെ സ്ഥിരീകരണവും നിഷേധവും, ശിക്ഷിക്കപ്പെട്ട യുദ്ധക്കുറ്റവാളികളുടെ മഹത്വവൽക്കരണവും ഫുട്ബോളിലെ ദേശീയ മത്സരങ്ങളിൽ പ്രവേശിച്ചത്. ബഹുജനങ്ങളുടെ അഭിപ്രായങ്ങൾ പ്രകടിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള ഇടമായി സ്റ്റേഡിയങ്ങളെ മനസിലാക്കിയാൽ, സ്റ്റേഡിയങ്ങളും അവയ്ക്കുള്ളിലെ പെരുമാറ്റ സംസ്കാരവും സമൂഹത്തിൽ, പ്രത്യേകിച്ച് യുവാക്കൾക്കിടയിൽ കാര്യമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കുന്നുവെന്ന് മനസ്സിലാക്കാം. ആരാധകരിൽ നിന്നുള്ള പെരുമാറ്റം പലപ്പോഴും രാഷ്ട്രീയ വീക്ഷണങ്ങൾ പ്രകടിപ്പിക്കുന്നു. അതുകൊണ്ട് തന്നെ ഫുട്ബോൾ മൈതാനങ്ങളിൽ എങ്ങനെയാണ് സ്രെബ്രെനിക്ക വംശഹത്യയുടെ ആശയങ്ങൾ നിലനിന്നിരുന്നതെന്ന് വിശകലനം ചെയ്യേണ്ടതിൻ്റെ പ്രാധാന്യം എടുത്തുകാണിക്കുന്നു.

യുദ്ധത്തിന് മുമ്പത്തെ സ്രെബ്രെനിക്ക ഫുട്ബോൾ (1992 – 1995)
ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധം അവസാനിച്ച് സെർബിയൻ, ക്രൊയേഷ്യൻ, സ്ലോവേനിയൻ രാജ്യം സ്ഥാപിതമായതോടെ, ബോസ്നിയയിലും ഹെർസഗോവിനയിലും കായിക ജീവിതം മികച്ച രീതിയിൽ വളർന്ന് വന്നു. സ്രെബ്രെനിക്കയിലെ പ്രദേശത്തെ പ്രദേശവാസികൾ ഒരു ഫുട്ബോൾ ടീം രൂപീകരിക്കാൻ തീരുമാനിച്ചു, ഇതിൻ്റെ ലക്ഷ്യം കുട്ടികളെയും യുവാക്കളെയും ഒരുമിച്ച് കളിക്കാനും പഠിക്കാനുമുള്ളതായിരുന്നു. 1923-ൽ ഈ ചെറിയ പട്ടണത്തിന് പ്രാദേശിക ആൺകുട്ടികൾക്കായി ആദ്യത്തെ ഫുട്ബോൾ ടീം ലഭിച്ചത് അങ്ങനെയാണ്. തുടർന്ന് ആവേശം ഒരു പരിധിവരെ വളർന്നു. 1924-ൽ സെൽമാനജിക്, വുജാഡിനോവിച്ച് കുടുംബങ്ങൾ ഒരു ഫുട്ബോൾ മൈതാനം നിർമ്മിക്കുന്നതിനായി തങ്ങളുടെ ഭൂമി സംഭാവന ചെയ്തു. എന്നാൽ രണ്ടാം ലോകമഹായുദ്ധത്തിനുശേഷം അക്കാലത്തെ പ്രത്യയശാസ്ത്ര സ്വഭാവത്തെ പ്രതിഫലിപ്പിക്കുന്നതിന് വേണ്ടി ക്ലബ്ബിൻ്റെ പേരുകൾ പലതവണ മാറ്റി. “പോളറ്റ്”, “പ്രൊലെറ്റർ”, “റുഡാർ” എന്നിങ്ങനെയായിരുന്നു. ഒടുവിൽ, 1973-ൽ, ഈ പ്രദേശത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന സ്പാ, ക്ലബ്ബിനെ “ഗുബർ” എന്ന് പുനർനാമകരണം ചെയ്തു.

യുദ്ധത്തിന് മുമ്പത്തെ സ്രെബ്രെനിക്ക

ലോവർ റിപ്പബ്ലിക് ലീഗുകളിൽ “ഗുബർ” കളിച്ചു. 1989/1990 സീസണിൽ യുഗോസ്ലാവിയയിലെ ഏറ്റവും വലിയ ഫുട്ബോൾ മത്സരമായ മാർഷൽ ടിറ്റോ കപ്പിൻ്റെ റൗണ്ട് ഓഫ് 16 ഫൈനൽ റൗണ്ടിൽ ഇടം നേടിയതാണ് അവരുടെ ഏറ്റവും മികച്ച വിജയങ്ങളിലൊന്ന്. ഇത് ഒരു പ്രാദേശിക ടീമിനെ സംബന്ധിച്ച് മികച്ച വിജയമായിരുന്നു. “Guber” ക്ലബ് കൂടുതൽ പുരോഗതിയും റിപ്പബ്ലിക് റാങ്കിലേക്കുള്ള സ്ഥാനക്കയറ്റവും പ്രതീക്ഷിച്ചിരുന്നെങ്കിലും 1992ൽ ബോസ്നിയയിലും ഹെർസഗോവിനയിലും നടന്ന യുദ്ധത്തിൻ്റെ തുടക്കത്തോടെ ക്ലബ് പിരിച്ചുവിട്ടു.

പിച്ച് ശവക്കുഴിയായപ്പോൾ
1995 ജൂലൈ 11-ന് സ്രെബ്രെനിക്കയുടെ പതനത്തോടെ, റിപ്പബ്ലിക്കയുടെ സൈന്യത്തിലെ സൈനികർ കിഴക്കൻ ബോസ്നിയയിൽ നിന്ന് ബോസ്നിയാക്കുകളെ ആസൂത്രിതമായി കൂട്ട വംശഹത്യക്കായുള്ള ശ്രമം ആരംഭിച്ചു. ആഹ്ലാദത്തിൻ്റെയും ചിരിയുടെയും ഫുട്ബോൾ കഴിവുകളുടെയും ഡ്രിബ്ലിംഗിൻ്റെയും ഗോളുകളുടെയും ഇടമായ നോവ കസബയിലെ ഫുട്ബോൾ മൈതാനം മരണത്തിൻ്റെയും വേദനയുടെയും ചോരയുടെയും കണ്ണീരിൻ്റെയും ഇടമായി മാറി. കുറ്റവാളികൾ ഫുട്ബോൾ മൈതാനത്തെ ദുരുപയോഗം ചെയ്യുകയും ബോസ്‌നിയാക്കുകളെ കൊല്ലുന്നതിനും ദുരുപയോഗം ചെയ്യുന്നതിനും അവരെ വെടിവച്ച മറ്റ് സ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് കയറ്റി അയക്കുന്നതിനുമുള്ള ഇടമാക്കി മാറ്റി. കുറച്ച് ദിവസങ്ങൾക്ക് ശേഷം, ട്രക്ക് ട്രാക്കുകളും പുതുതായി കുഴിച്ച അഴുക്കും ഉള്ള ഒരു ശൂന്യമായ സ്റ്റേഡിയം ഒരു ഏരിയൽ ഫോട്ടോ പകർത്തി. ഈ സ്ഥലം സന്ദർശിച്ച ആദ്യത്തെ പത്രപ്രവർത്തകൻ അമേരിക്കക്കാരനായ ഡേവിഡ് റോഹ്ഡെയാണ്. ഫുട്ബോൾ മൈതാനത്ത് ചുറ്റിനടന്ന് അദ്ദേഹം മനുഷ്യ അസ്ഥികൾ കണ്ടെത്തി. 1995 ജൂലൈയിൽ കൊല്ലപ്പെട്ട ബോസ്നിയാക്കുകളുടെ മൃതദേഹങ്ങളുടെ അവശിഷ്ടങ്ങളാണിതെന്നും ഫുട്ബോൾ മൈതാനം യഥാർത്ഥത്തിൽ ഒരു കൂട്ട ശവക്കുഴിയാണെന്നും തെളിഞ്ഞു.

മെമ്മോറിയൽ സെൻ്ററിനുള്ളിലെ ആയിരക്കണക്കിന് വെള്ള നിച്ചുകൾക്കിടയിൽ, ഒരു കുരിശ് ഉണ്ട്. റുഡോൾഫ് ഹ്രെൻ എന്ന ബോസ്നിയൻ കത്തോലിക്കൻ തൻ്റെ മുസ്ലീം സുഹൃത്തുക്കളോടൊപ്പം സ്രെബ്രെനിക്ക വംശഹത്യയിൽ കൊല്ലപ്പെട്ട് അവിടെ വിശ്രമിക്കുന്നതിന്റെ തെളിവാണിത്. റുഡോൾഫ് ഒരു ഫുട്ബോൾ കളിക്കാരനായിരുന്നു. ടീമിൻ്റെ യൂത്ത് സെലക്ഷനിലൂടെ കടന്നുപോകുന്നതിനിടയിൽ അദ്ദേഹം “ഗുബെറി”നായി കളിച്ചിരുന്നു. മറ്റെന്തിനെക്കാളും ഫുട്‌ബോളിനെ സ്‌നേഹിച്ച വളരെ കഴിവുറ്റ ഫുട്‌ബോൾ കളിക്കാരനെന്നാണ് അദ്ദേഹത്തെ അറിയാവുന്നവർ വിശേഷിപ്പിക്കുന്നത്. അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ കായിക ജീവിതം ദാരുണമായി അവസാനിച്ചു. റുഡോൾഫ് ഹ്രെൻ്റെ അവശിഷ്ടങ്ങൾ കാമെനിക്കയിലെ ഒരു ദ്വിതീയ കൂട്ടക്കുഴിയിൽ നിന്ന് കണ്ടെത്തി, പിന്നീട് 2010 ൽ സ്രെബ്രെനിക്ക മെമ്മോറിയൽ സെൻ്ററിൽ അടക്കം ചെയ്തു.

പത്ത് വർഷങ്ങൾക്ക് ശേഷം – സെർബിയ മോണ്ടിനെഗ്രോയും Vs ബോസ്നിയ ഹെർസഗോവിനയും
1995-ൽ ബോസ്നിയ ഹെർസഗോവിനയിലെ യുദ്ധം ഔപചാരികമായി അവസാനിപ്പിച്ചു സമാധാനം സ്ഥാപിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും, രാജ്യങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള സംഘർഷവും അസഹിഷ്ണുതയും തുടർന്നു. ബോസ്നിയയുടെയും ഹെർസഗോവിനയുടെയും ടീമുകൾ മത്സരിച്ച കായിക മത്സരങ്ങളിൽ മുകളിൽ പറഞ്ഞ അസഹിഷ്ണുത പ്രത്യേകിച്ചും പ്രകടമായിരുന്നു. ദേശീയ ടീമിൻ്റെ മത്സരങ്ങളിൽ മൈതാനങ്ങളിൽ മതപരവും ദേശീയവുമായ നിരവധി അപമാന പരാമർശങ്ങൾ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. മാത്രമല്ല അത്തരം അപമാനങ്ങളിൽ നിന്ന് സ്രെബ്രെനിക്കയും രക്ഷപ്പെട്ടില്ല. സ്രെബ്രെനിക്കയിലെ വംശഹത്യയുടെ പത്താം വാർഷികത്തിൽ നടന്ന ബോസ്നിയ ആൻഡ് ഹെർസഗോവിനയും സെർബിയയും മോണ്ടിനെഗ്രോയും തമ്മിലുള്ള ഫുട്ബോൾ മത്സരം ഒരു ഉദാഹരണമാണ്.

ഫുട്ബോൾ സ്റ്റേഡിയത്തിൽ പ്രദർശിപ്പിച്ച ബാനർ

2006 ജർമ്മൻ ലോകകപ്പിനുള്ള യോഗ്യതാ നറുക്കെടുപ്പിൽ ബോസ്നിയ ഹെർസഗോവിനയ്ക്കും സെർബിയയും മോണ്ടിനെഗ്രോയ്ക്കും അവസരം നൽകി. ഗ്രൂപ്പ് 7-ൽ ബോസ്നിയയും ഹെർസഗോവിനയും സെർബിയയും മോണ്ടിനെഗ്രോയും ഉൾപ്പെടുന്നു. ഇത് രാഷ്ട്രീയവും മതപരവും സാമൂഹികവുമായ അധിക്ഷേപങ്ങൾക്ക് തീകൊളുത്തി. 2005 ഒക്ടോബർ 12 ന് ബെൽഗ്രേഡിൽ “മരക്കാന” സ്റ്റേഡിയത്തിൽ നടന്ന മത്സരം, വംശഹത്യയുടെ ഇരകളെ അപമാനിക്കാൻ ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ള പ്രാദേശിക ആരാധകരുടെ നാടോടിക്കഥകളാൽ ഓർമ്മിക്കപ്പെടും. മത്സരത്തിനിടെ, “കത്തി, വയർ, സ്രെബ്രെനിക്ക” (Nož, žica, Srebrenica) എന്ന അപമാനകരമായ ചാന്റുകൾ കേൾക്കാമായിരുന്നു. ഒരു ബാനറിൽ തേളുകളുടെ ചിത്രങ്ങൾ ഉൾപ്പെടുത്തി സമാന സന്ദേശം ഉണ്ടായിരുന്നു. ബോസ്‌നിയാക്കുകളുടെ കൂട്ടക്കൊലകളിൽ പങ്കെടുത്ത അർദ്ധസൈനിക വിഭാഗമായ സ്കോർപിയോണിൻ്റെ പ്രതീകമാണ് തേളുകൾ. മറ്റൊരു പ്രകോപനപരമായ ബാനർ, ശിക്ഷിക്കപ്പെട്ട യുദ്ധക്കുറ്റവാളിയായ റിപ്പബ്ലിക്കയിലെ ആർമിയുടെ ജനറൽ, ജനറൽ സ്ർപ്‌സ്‌ക റാറ്റ്‌കോ മ്ലാഡിക്കിനെ മഹത്വപ്പെടുത്തിയുള്ളതായിരുന്നു. ബാനറിൽ എഴുതിയിരുന്നത്, “നന്ദി റാറ്റ്കോ” (ഹ്വാല റാറ്റ്കോ)! എന്നാണ്.

ബോസ്നിയ ആൻഡ് ഹെർസഗോവിന ഫുട്ബോൾ സ്റ്റാൻഡിനുള്ളിലെ സ്രെബ്രെനിക്കയുടെ പ്രതിനിധികൾ
ബോസ്നിയ ആൻഡ് ഹെർസഗോവിനയുടെ ഫുട്ബോൾ പ്രീമിയർ ലീഗ് മെയ് അവസാനമോ ജൂൺ ആദ്യമോ അവസാനിക്കും. എന്നിരുന്നാലും, ക്ലബ്ബുകൾക്കും ആരാധകർക്കും വലിയ വിശ്രമമില്ല. പുതിയ സീസണിനായുള്ള തയ്യാറെടുപ്പുകൾ വേഗത്തിൽ ആരംഭിക്കുന്നു. കൂടാതെ ലീഗ് അല്ലെങ്കിൽ കപ്പ് വഴി യൂറോപ്യൻ ക്ലബ് മത്സരങ്ങൾക്ക് യോഗ്യത നേടിയ ടീമുകളുടെ യൂറോപ്യൻ മത്സരങ്ങളും ഉണ്ടാകും. ഈ മത്സരങ്ങൾ സാധാരണയായി സ്രെബ്രെനിക്കയിലെ വംശഹത്യയുടെ അനുസ്മരണ ദിനങ്ങളിലാണ് നടക്കുന്നത്, ബോസ്നിയൻ അനുകൂല ആരാധക ടീമുകൾ (ബോസ്‌നിയാക് ദേശീയ ഭൂരിപക്ഷമുള്ള രാജ്യത്തിൻ്റെ ചില ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ക്ലബ്ബുകൾ) വംശഹത്യയെ അനുസ്മരിക്കാനും ഇരകളെ ആദരിക്കാനും ഉപയോഗിക്കുന്നു. ഇംഗ്ലീഷിൽ “മറക്കരുത് സ്രെബ്രെനിക്ക”, “ഒരിക്കലും മറക്കരുത്, ഒരിക്കലും ക്ഷമിക്കരുത്” എന്നിങ്ങനെയുള്ള സന്ദേശങ്ങൾ സ്റ്റാൻഡുകളിൽ നിറഞ്ഞിരിക്കും. സെർബിയൻമാർ കൂടുതലുള്ള ബോസ്നിയ, ഹെർസഗോവിന എന്നിവിടങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ആരാധക ഗ്രൂപ്പുകൾ ഈ അവസരങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് വംശഹത്യയെ പ്രകോപിപ്പിക്കാനും നിഷേധിക്കാനും ഉപയോഗിക്കുന്നു. “ലെസിനാരി” എന്ന ജനപ്രിയനായ ബഞ്ച ലൂക്കയിൽ നിന്നുള്ള “ബോറാക്ക്” ആരാധകർ ആധിപത്യം പുലർത്തുന്ന സ്രെബ്രെനിക്ക. സന്ദേശങ്ങൾ അയയ്‌ക്കുന്നതിനും പൊതുജനങ്ങളുമായി “ആശയവിനിമയം” നടത്തുന്നതിനും പിന്തുണക്കാർ ബാനറുകളും ഗാനങ്ങളും ഉപയോഗിക്കുന്നു. പണ്ട് ഈ പ്രതിഭാസം പതിവായിരുന്നു. സ്രെബ്രെനിക്കയുടെ വംശഹത്യയുടെ അനുസ്മരണ രീതികളുടെ ഉദാഹരണങ്ങൾ 2012 മുതൽ ഇന്നും നിലവിലുണ്ട്.